Normal pressure hydrocephalus
เชื่อว่าทุกคนคงเคยเห็นผู้สูงอายุเดินผิดปกติ หรือ เดินไม่ได้ ส่วนใหญ่อาจจะคิดว่าเป็นเรื่องธรรมดาของสังขารที่เสื่อมลงตามวัย แต่ในข้อเท็จจริงนั้นผู้สูงอายุบางคนเดินไม่ได้เนื่องจากเจ็บป่วยเป็นโรคที่ทำให้เดินไม่ได้ ซึ่งโรคหนึ่งซึ่งพบได้บ่อยและสามารถ รักษาให้กลับมาเดินได้ดีอีกครั้ง คือ โรคน้ำเกินในโพรงสมอง
ภาวะน้ำเกินในโพรงสมอง คือ อะไร
สมองของมนุษย์นั้นไม่ใช่ก้อนเนื้อตัน แต่มีโพรงน้ำอยู่ภายใน น้ำดังกล่าว คือ น้ำหล่อสมองและไขสันหลัง ซึ่งในที่นี้จะเรียกสั้นๆว่า น้ำ น้ำดังกล่าวจะทำหน้าที่ดูดซับแรงกระเทือน และถ่ายเทสารเคมีหลายอย่าง ในสภาวะที่การดูดซึมของน้ำผิดปกติไปก็จะมีน้ำคั่งดันโพรงสมองให้โตผิดปกติ และเกิดภาวะน้ำเกินในโพรงสมอง
ภาวะน้ำเกินในโพรงสมองมีอาการอย่างไร
โรคนี้มักจะเป็นในผู้สูงอายุ ผู้ป่วยจะมีอาการเดินผิดปกติ เช่น เดินช้า ก้าวขาไม่ออก ยกขาไม่พ้นจากพื้น เดินซอยเท้า ทรงตัวไม่ดี ล้มบ่อย คนไข้บางคนมาโรงพยาบาลด้วยเรื่องล้มบ่อยๆโดยไม่รู้ว่ามีโรคนี้แอบแฝงอยู่ การเดินจะแย่ลงช้าๆ จนอาจจะเดินไม่ได้เลย ในท้ายที่สุด นอกจากเรื่องเดินผิดปกติแล้วผู้ป่วยอาจจะมีปัญหาสมองเสื่อม ญาติอาจจะสังเกตว่าคนไข้จะคิดช้า เฉื่อยชาไม่ค่อยสนใจ รวมทั้งยังมีความจำที่แย่ลง หลงลืม พูดน้อยลง ตอบสนองช้า นอนมาก ในระยะท้ายผู้ป่วยจะเริ่มมีปัญหาปัสสาวะราด โดยอาจจะปัสสาวะออกมาโดยไม่บอก หรือ ปัสสาวะราดออกมาโดยเข้าห้องน้ำไม่ทัน
จะรู้ได้อย่างไรว่ามีภาวะน้ำเกินในโพรงสมอง
ผู้สูงอายุที่มีปัญหาการเดินร่วมกับสติปัญญาลดลง หรือ ปัสสาวะราด คือ ผู้ที่เข้าข่ายน่าสงสัย ว่าจะมีโรคนี้และสมควรได้รับการตรวจด้วยเอกซเรย์คอมพิวเตอร์สมอง ( CT Scan) หรือ แม่เหล็กไฟฟ้า
สมอง (MRI) ถ้าแพทย์พบว่าขนาดของโพรงสมองจากการตรวจดังกล่าว โตผิดปกติ จะถือว่ามีความเป็นไปได้ที่จะเป็นโรคนี้ และจะแนะนำให้ทำการตรวจเพิ่มเติม หรือ ทำการรักษาต่อไป
โรคน้ำเกินในโพรงสมองรักษาอย่างไร
โรคน้ำเกินในโพรงสมองนั้น มีหนทางรักษาคือ การผ่าตัดฝังท่อระบายน้ำ โดยส่วนใหญ่มักจะเป็นการผ่าตัดฝังท่อระบายน้ำจากโพรงสมองเข้าสู่ช่องท้อง หรือ ผ่าตัดฝังท่อระบายน้ำจากช่องไขสันหลังเข้าสู่ช่องท้อง แพทย์จะแนะนำวิธีที่เหมาะสมให้กับผู้ป่วยและครอบครัว
การผ่าตัดฝังท่อระบายน้ำมีความเสี่ยงมากน้อยเพียงใด
โดยทั่วไปการผ่าตัดฝังท่อระบายน้ำเข้าสู่ช่องท้องนี้ เป็นการผ่าตัดที่มีบาดแผลเล็ก เกือบจะไม่มีการสูญเสียเลือดและใช้เวลาผ่าตัดน้อยกว่า 1 ชั่วโมง ดังนั้นจึงเป็นการผ่าตัดที่มีความเสี่ยงต่ำ โดยเฉพาะกรณีผ่าตัดชนิดฝังท่อจากไขสันหลังเข้าสู่ช่องท้อง จะมีความเสี่ยงต่ำมาก เนื่องจากไม่ต้องทำการเจาะบริเวณสมอง ความเสี่ยงจากกการผ่าตัดมักไม่ใช่ความเสี่ยงของการผ่าตัดโดยตรง แต่มักเป็น ความเสี่ยงอันเนื่องจากการมีโรคต่างๆของผู้สูงอายุ เช่น ผู้ป่วยสูงอายุบางรายมีโรคหัวใจร่วมด้วย ก็จะทำให้มีความเสี่ยงต่อการผ่าตัดเพิ่มขึ้น
หลังจากผ่าตัดแล้ว ต้องปฏิบัติตัวอย่างไร
ผู้ป่วยมักจะนอนพักฟื้นในโรงพยาบาลหลังผ่าตัดเพียงชั่วระยะเวลาไม่กี่วันเท่านั้นและแพทย์จะนัดมาทำการตัดไหมในภายหลัง ท่อระบายน้ำที่ฝังอยู่ในร่างกาย มีให้เลือกอยู่ 2 ประเภท คือ ชนิดที่ปรับแรงดันไม่ได้ และชนิดที่ปรับแรงดันได้ ท่อชนิดที่ปรับแรงดันได้มีข้อดีคือ ถ้าการระบายน้ำมากเกินไป หรือ น้อยเกินไป แพทย์สามารถที่จะปรับเปลี่ยนการระบายน้ำได้โดยใช้อุปกรณ์แม่เหล็กไร้สายจากภายนอกร่างกาย และไม่ต้องผ่าตัดเปลี่ยนท่ออันใหม่ แพทย์จะนัดผู้ป่วยมาประเมินความคืบหน้าของอาการเป็นระยะๆ ร่วมกับปรับเปลี่ยนการระบายน้ำตามความจำเป็น ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดใส่ท่อชนิดปรับแรงดันได้ สมควรหลีกเลี่ยงการเข้าใกล้อุปกรณ์แม่เหล็กที่มีกำลังสูง เช่น เครื่องตรวจแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI)
ผู้ป่วยสูงอายุที่เดินไม่ได้มาเป็นเวลานานจะมีกล้ามเนื้อขาลีบและอ่อนกำลัง ถึงแม้ว่าหลังจากการผ่าตัดแล้วสมองจะสามารถส่งคำสั่งมาควบคุมขาให้เดินได้ดีแล้วก็ตาม แต่ถ้ากล้ามเนื้อขออ่อนกำลัง การเดินที่ดีย่อมเกิดขึ้นไม่ได้ ดังนั้นการทำกายภาพบำบัดเพื่อฝึกยืน ฝึกเดิน จึงมีความสำคัญเป็นอย่างมาก ผู้ป่วยอาจต้องอดทนและทำกายภาพบำบัดต่อเนื่องเป็นระยะเวลาหลายเดือน จึงจะเริ่มเห็นผล
หลังจากผ่าตัดแล้วการเดิน หลงลืมและปัสสาวะราดดีขึ้นแน่นอน หรือไม่
การเดินผิดปกติของผู้สูงอายุนั้น นอกจากโรคน้ำเกินในโพรงสมองแล้ว ยังอาจเกิดโรคอื่นๆได้อีก เช่น โรคพาร์กินสัน โรคเข่าเสื่อม โรคกระดูกสันหลัง เป็นต้น นอกจากนี้อาการหลงลืมและปัสสาวะราดจากโรคน้ำเกินในโพรงสมองอาจจะคล้ายคลึงกับอาการของโรคอัลไซเมอร์ และต่อมลูกหมากโตตามลำดับ ซึ่งโรคต่างๆเหล่านี้สามารถพบได้บ่อยในผู้สูงอายุอยู่แล้ว ทำให้การวินิจฉัยภาวะน้ำเกินในโพรงสมองทำได้ลำบาก และไม่สามารถ(ฟันธง) วินิจฉัยได้ถูกต้องร้อยเปอร์เซนต์ ในกรณีที่เป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมองจริงผู้ป่วยจะมีอาการที่ดีขึ้นหลังผ่าตัด ดังนั้นเพื่อลดโอกาสเสี่ยงที่จะผ่าตัดแล้วไม่ได้ผล แพทย์จะจัดแบ่งความเป็นไปได้ของโรคเป็น 3 ระดับ คือ
1.มีแนวโน้มเป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมอง (Probable)
2.อาจเป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมอง (Possible)
3.ไม่น่าเป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมอง (Unlikely)
ในกรณีที่แพทย์คิดว่าผู้ป่วยอยู่ในกลุ่มมีแนวโน้มเป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมอง (Probable) แพทย์จะแนะนำให้ทำการผ่าตัด เนื่องจากมีความเป็นไปได้สูงที่อาการจะดีขึ้นหลังผ่าตัด ในกรณีที่ผู้ป่วยอยู่ในกลุ่มไม่น่าเป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมอง (Unlikely) แพทย์จะไม่แนะนำให้ทำการผ่าตัด และให้เผ้าสังเกตอาการต่อไป ส่วนในกรณีก้ำกึ่งที่อาจเป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมอง (Possible) นั้น แพทย์มักจะแนะนำให้ทำการตรวจเพิ่มเติมโดยการทดสอบเจาะระบายน้ำจากช่องไขสันหลัง เพื่อให้ได้ข้อมูลว่าสมควรทำการผ่าตัดฝังท่อระบายน้ำต่อไปหรือไม่
การทดสอบเจาะระบายน้ำจากช่องไขสันหลัง
คนไข้ที่ก้ำกึ่งว่าอาจเป็นโรคน้ำเกินในโพรงสมอง (Possible) แพทย์มักจะแนะนำให้ทดสอบเพิ่มเติมดดยการเจาะระบายน้ำจากไขสันหลังและประเมินดูว่าการเดิน หรือ ภาวะสมองเสื่อมดีขึ้นชั่วคราว หลังเจาะระบายน้ำหรือไม่ ถ้ามีการตอบสนองในทางที่ดีขึ้นก็มีแนวโน้มสูงว่าหลังผ่าตัดฝังท่อระบายน้ำเข้าสู่ช่องท้อง อาการจะดีขึ้นจริง
การเจาะระบายน้ำจากช่องไขสันหลังดังกล่าว เป็นการตรวจที่ทำได้ง่าย โดยการฉีดยาชา มีความเสี่ยงต่ำและไม่ใช่การทำผ่าตัด แพทย์อาจจะทำการเจาะเพียงครั้งเดียว หรือ มากกว่า 1 ครั้ง หรือ อาจจะสอดสายระบายชั่วคราว 3 วัน ขึ้นอยู่กับการตอบสนอง ของการเจาะครั้งแรก
เรียบเรียงโดย ผศ.ดร.นพ.ศรัณย์ นันทอารี
(ศูนย์ระบบประสาทและสมอง โรงพยาบาลธนบุรี)
ขอบคุณข้อมูลจากโรงพยาบาลธนบุรี1
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม โทร. 0-2421-3870 (เวลา 08.00-22.00น.)
HOT LINE 1645 กด 1 หรือ 0-2487-2000 ต่อ 7470-1
เปิดบริการทุกวัน Email : th@thonburihospital.com ,www. http://thonburihospital.com/
